Văn học .... Gần và xa

Trong tư tưởng truyền thống của nhân dân ta, tư tưởng nhân đạo trước hết được diễn đạt bởi khái niệm tình thương, khái niệm này - dĩ nhiên - không thể chứa đựng được nội hàm của chủ nghĩa nhân đạo mới. Tuy nhiên - tính đến phép biện chứng giữa "cũ" và "mới" trong quy luật xây dựng tư tưởng - hoàn toàn có thể dựa vào truyền thống tình thương và tình thương truyền thống để xây dựng tư tưởng chủ nghĩa nhân đạo mới. Nói như vậy cũng có nghĩa là phải nâng tình thương của con người mới lên ngang tầm với tư tưởng của chủ nghĩa nhân đạo mới. Tình thương, theo nghĩa đơn giản của từ này, là năng lực thông cảm với nỗi đau của người khác. Không phải ngẫu nhiên trong ngôn ngữ của ta, "đau" và "thương" thường đi với nhau. Thông cảm với nỗi đau của người khác cũng là một cái đau, một sự xót xa của chính mình: tình thương thực sự bao giờ cũng là thương xót. Trong Anna Karenina Tônxtôi đã miêu tả hiện tượng tình thương bằng một hình ảnh hết sức tinh tế. Nhân vật Konxtantin Lêvin nghe tiếng khóc của đứa con vừa mới lọt lòng thì cảm thấy từ nay ở mình nẩy sinh "ý thức một vùng thương tổn mới" tức là một vùng đau mới, khẽ chạm cũng bị thương tổn, bị đau. Tình thương là một năng lực nhân tính vĩ đại của con người. Nhân loại phát triển, năng lực này đâu có giảm đi. Ngược lại, nói như Tônxtôi, càng xuất hiện nhiều "vùng thương tổn mới" trong ý thức của con người. Đau thương bao giờ cũng là nguồn cảm hứng nhân đạo chủ nghĩa lớn lao của văn học nghệ thuật. Nguyễn Du, Tônxtôi, Lỗ Tấn...